بررسی و مقایسه روشنایی و اشیاء مربوطه در حرم مطهر امام رضا(ع)، دوره های صفوی و قاجار

چکیده حرم مطهر امام رضا (ع) به عنوان یکی از مهمترین مکان های مقدس اسلامی، همواره مورد توجه شیعیان بوده است و روز به روز بر تعداد زائران آن حضرت افزوده می شود. اهمیت و تقدس این مکان باعث شده تا انواع هنرها به خدمت آن درآیند و به بهترین وجه جلوه گر شوند. برقراری روشنایی در بارگاه منور امام(ع) علاوه بر رفع نیاز، از اعتقادات شیعیان سرچشمه گرفته و آداب برقراری آن امری پرفیض محسوب می شده است، همین امر باعث شده، تا روشنایی از مهمترین موقوفات حرم باشد و نمونه های شاخصی از اشیاء روشنایی وقف آستانه امام رضا(ع) شوند. این پژوهش به چگونگی روشنایی حرم مطهر امام رضا(ع) در دوره های صفوی و قاجار وعناوین و محدوده فعالیت متولیان امر روشنایی دست یافته، اشیاء روشنایی مورد استفاده در حرم مطهر متعلق به این دو دوره را شناسایی کرده و ویژگی های فنی و هنری آنها را مورد بررسی و مقایسه قرار داده است. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی - تحلیلی است که تحقیقات میدانی و مشاهدات و برداشت های بصری و بررسی منابع مکتوب و اسناد موجود، اساس شکل گیری آن است. در نتیجه ی این پژوهش، ضمن دستیابی به نوع فعالیت خادمین حوزه روشنایی حرم مطـهر و همچـنین تشریفات و آداب برقـراری روشـنایی در دوره های صـفوی و قاجـار، نمونه های متعلق به دو دوره صفوی و قاجار شناسایی و ویژگی های فنی و هنری آنها، استنتاج و مورد مقایسه قرار گرفتند. نور علاوه بر کارکرد اصلی خود یعنی روشنایی بخشی، به جنبه های نمادین نیز مربوط بوده و برقراری آن از طریق قندیل، شمعدان، مشعل، فانوس و نظایر آن توسط متولیان امر روشنایی در ساعاتی از شب صورت می گرفته است. آثار باقی مانده حاکی از آن است که نمونه ها در دوره قاجار متنوع تر شده و با ورود آثار غیر ایرانی در این دوره، مواد و مصالح به کار رفته دستخوش تغییراتی شده اند. واژگان کلیدی: حرم امام رضا(ع) – روشنایی – اشیاء روشنایی – صفوی - قاجار